این تحولات نه‌تنها روند قیمت‌گذاری و تامین خودروهای خارجی را تحت‌تاثیر قرار داد، بلکه فضای روانی خریداران، رفتار واسطه‌ها و برنامه‌ریزی واردکنندگان را نیز دچار تغییراتی چشمگیر کرد. در چنین شرایطی که بازار خودرو خارجی در مرز بین بی‌ثباتی و فرصت‌های نو قرار گرفته، برخی تحلیلگران معتقدند می‌توان از این بحران به‌عنوان محرکی برای بازنگری در استراتژی‌های تجاری، تقویت تولید داخلی و بهبود سیاست‌گزاری‌های کلان استفاده کرد.
علیرضا قربانی‌نژاد، کارشناس حوزه خودرو در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» به تشریح ابعاد مختلف این اتفاق و چشم‌انداز آینده بازار خودرو ایران پرداخته است.
جنگ دوازده‌روزه چه تاثیری بر روند واردات و تامین خودروهای خارجی گذاشت؟
این جنگ باعث شد بسیاری از مسیرهای حمل‌ونقل بین‌المللی به‌طور موقت دچار اختلال شوند. برخی محموله‌ها در بنادر مبدا متوقف شدند و بخشی از سفارش‌های در راه با تاخیر چند هفته‌ای مواجه شد. این تاخیر نه‌تنها زمان تحویل خودروها را عقب انداخت، بلکه هزینه‌های اضافی انبارداری و بیمه را نیز افزایش داد. واردکنندگان مجبور شدند برای جلوگیری از زیان بیشتر، از مسیرهای جایگزین یا قراردادهای موقت با شرکت‌های حمل‌ونقل دیگر استفاده کنند که خود منجر به‌رشد هزینه‌های نهایی خودرو شد. این عوامل در کنار نگرانی‌های روانی، فشار مضاعفی به بازار وارد کرد و قیمت‌ها به‌سرعت واکنش نشان دادند.
افزایش قیمت خودروهای خارجی در این مدت صرفا ناشی از محدودیت واردات بود یا عوامل دیگری هم دخیل بودند؟
خیر؛ عوامل دیگری هم در این افزایش نقش داشتند. مهم‌ترین عامل، انتظارات تورمی و نوسان نرخ ارز بود. هم‌زمان با آغاز جنگ، بازار ارز داخلی واکنش نشان داد و دلار و یورو افزایش قیمت پیدا کردند. این نوسان به‌سرعت در قیمت خودروهای خارجی منعکس شد. علاوه‌بر آن، واسطه‌ها از فضای روانی ایجادشده سوءاستفاده کردند و با احتکار یا اعلام قیمت‌های بالاتر، به التهاب بازار دامن زدند. درنتیجه، حتی خودروهایی که در انبار موجود بودند و هنوز هزینه‌های جدید حمل‌ونقل به آن‌ها اضافه نشده بود نیز با قیمت‌های بالاتر عرضه شدند.
این شرایط چه تغییری در رفتار خریداران و متقاضیان خودرو ایجاد کرد؟
رفتار خریداران در چنین بحران‌هایی معمولا هیجانی است. بسیاری از مشتریان، نگران افزایش‌های بیشتر شدند و برای خرید عجله کردند تا سرمایه‌شان را در برابر تورم حفظ کنند. برخی دیگر، به امید کاهش قیمت‌ها پس از آرام شدن اوضاع، خرید را به تعویق انداختند. این دو رویکرد متناقض باعث شد حجم معاملات در روزهای ابتدایی بالا برود؛ اما پس از آن، بازار به‌صورت مقطعی دچار رکود شود. همچنین خریداران خودروهای لوکس بیشتر از طبقه متوسط تحت‌تاثیر قرار گرفتند؛ زیرا سرمایه‌گذاری در این بخش در شرایط بی‌ثباتی به‌عنوان راهی برای حفظ ارزش دارایی‌ها دیده می‌شود.
آیا این جنگ می‌تواند باعث تغییرات بلندمدت در استراتژی واردکنندگان شود؟
بله. واردکنندگان آموختند که وابستگی بیش از حد به مسیرهای محدود حمل‌ونقل یا کشورهایی با ریسک سیاسی بالا، می‌تواند آن‌ها را آسیب‌پذیر کند. بسیاری از شرکت‌ها به‌دنبال تنوع‌بخشی به مبادی وارداتی و مسیرهای لجستیک هستند. برخی مذاکرات جدیدی را با تامین‌کنندگان آسیایی و اروپایی آغاز کرده‌اند تا ریسک خود را کاهش دهند. همچنین، احتمال دارد واردکنندگان بزرگ برای اطمینان از تحویل به‌موقع، به انبارهای منطقه‌ای یا قراردادهای بیمه‌ای پیشرفته‌تر روی بیاورند. این تغییرات شاید در کوتاه‌مدت هزینه‌بر باشند، اما در بلندمدت بازار خودرو ایران را مقاوم‌تر و انعطاف‌پذیرتر خواهند کرد.
تاثیر این تحولات بر رقابت خودروهای داخلی و خارجی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
افزایش قیمت و محدودیت عرضه خودروهای خارجی، فضای مناسبی برای تولیدکنندگان داخلی فراهم کرد تا سهم بیشتری از بازار را به‌دست آورند. البته این فرصت به‌شرطی ارزشمند خواهد بود که خودروسازان داخلی کیفیت محصولات خود را بهبود بخشند و از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها خودداری کنند. مصرف‌کنندگان ایرانی در سال‌های اخیر نسبت به کیفیت خودروهای داخلی انتقادهای زیادی داشته‌اند و اگر این بار هم تولیدکنندگان از شرایط سوءاستفاده کنند، اعتماد بازار بیش از پیش خدشه‌دار خواهد شد. این بحران می‌تواند زنگ بیدارباشی برای خودروسازان داخلی باشد تا به جای اتکا به انحصار، بر نوآوری و رقابت سالم تمرکز کنند.
چه راهکارهایی برای کنترل بازار و کاهش التهاب قیمت‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
در گام نخست، دولت باید سیاست‌های ارزی شفاف و باثبات‌تری اتخاذ کند تا شوک‌های خارجی به سرعت بازار داخلی را متلاطم نکند. همچنین تسهیل فرآیندهای واردات برای واردکنندگان معتبر و جلوگیری از فعالیت دلالان می‌تواند به‌ثبات بازار کمک کند. از سوی دیگر، اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع از سوی وزارت صمت و رسانه‌های تخصصی نقش مهمی در آرام کردن فضای روانی بازار دارد. تجربه نشان داده که شایعات و اخبار ناقص بیش از خود بحران به بازار ضربه می‌زنند. علاوه‌بر این، توسعه صنعت قطعه‌سازی داخلی و تقویت زنجیره‌تامین می‌تواند در آینده ریسک‌های مشابه را کاهش دهد.
آیا بازار خودرو خارجی پس از جنگ دوازده‌روزه وارد مرحله جدیدی شده است؟ چشم‌انداز آینده را چگونه می‌بینید؟
بازار خودرو ایران در دوره‌های بحرانی معمولا واکنش‌های هیجانی نشان می‌دهد و این بار هم مستثنی نبود. جنگ دوازده‌روزه باعث شد انتظارات تورمی دوباره اوج بگیرد و بسیاری از خریداران برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان به سمت خرید خودروهای خارجی یا حتی رزرو پیش‌فروش‌ها هجوم ببرند. این رفتار هیجانی در روزهای نخست، جهش قیمت‌ها را تشدید کرد و واسطه‌ها از فرصت برای بالا بردن نرخ‌ها استفاده کردند. اما در ادامه، وقتی مشخص شد برخی خطوط حمل‌ونقل دوباره فعال شده و ثبات نسبی به بازار جهانی بازمی‌گردد، بخشی از این هیجان فروکش کرد و معاملات تا حدی منطقی‌تر شد.
از سوی دیگر، واردکنندگان برای کاهش ریسک و اطمینان از زنجیره‌تامین، قراردادهای جایگزین و مسیرهای حمل متفاوتی را بررسی کردند تا در صورت تکرار چنین بحران‌هایی، وابستگی کمتری به مسیرهای حساس داشته باشند. این اقدامات، هرچند پرهزینه، اما نشانه‌ای از بلوغ تدریجی بازار خودرو خارجی در ایران است؛ بازاری که می‌آموزد با وجود بحران‌های منطقه‌ای، می‌تواند با برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری، آسیب‌پذیری خود را کاهش دهد.
